Een serene stilte heerst op het Bitvavo-kantoor aan de Amsterdamse Keizersgracht. Mark Nuvelstijn, baas van de grootste Nederlandse cryptobeurs, neemt op deze ochtend, begin december, ruim de tijd voor een gesprek. Hij benadrukt gelijk het belang van regulering en zekerheid. En hij legt graag uit. „Laat me je vraag ontleden”, zegt hij dan eerst.

Het is dan al maanden onrustig op de cryptomarkten. Na diverse kleinere faillissementen is in november ook een van de grootste en meest vertrouwde Amerikaanse cryptobedrijven ten onder gegaan, FTX. Het bleek geld van klanten te hebben gebruikt om gaten in de begroting van een zusterbedrijf te dichten. Ten tijde van het gesprek met Nuvelstijn is nog niet naar buiten gekomen dat de val van FTX ook Bitvavo raakt, dat naar eigen opgave zo’n miljoen Nederlandse klanten heeft. Hij spreekt er in afstandelijke termen over. Wat met FTX is gebeurd, zegt Nuvelstijn, heeft „een nieuwe vertrouwensbreuk gerealiseerd”.

De dertigjarige oprichter en bestuursvoorzitter van FTX, Sam Bankman-Fried, is een leeftijdgenoot van hem. De Amerikaan gold als een excentrieke cryptotechneut, die tijdens video-calls met investeerders bleef doorgamen. Maar hij was ook voorstander van regulering van de jonge branche en een gewild gesprekspartner van politici in Washington, van wie hij ook campagnes financierde. Dat zijn crypto-imperium is ingestort, geeft de sector een dreun.

Branchegenoten distantiëren zich gehaast van FTX en benadrukken hoe anders ze zijn. Nuvelstijn doet dat ook. Maar kán schone handen houden wel in een prille, snel groeiende sector die geen duidelijke spelregels kent?

Mark Nuvelstijn heeft er zijn handelsmerk van gemaakt het te proberen. Hij laveert met Bitvavo tussen de gereguleerde wereld van bankiers en accountants en die van het snelle cryptogeld. Zijn bedrijf handelt volgens de commerciële wetten van de cryptowereld, waarin marktaandeel wordt veroverd door positieve aandacht te kopen op sociale media en van influencers. En het zoekt tegelijk houvast bij de bancaire regels voor consumentenbescherming.

Studiefinanciering

De cryptobeurs is opgericht door Tim Baardse (29) en Jelle de Boer (30).

De twee studeren informatica in Amsterdam als iedereen in hun omgeving opgewonden raakt over de virtuele munt bitcoin, die sinds 2009 bestaat. De koers fluctueert sterk, maar gaat meestal omhoog. Ze helpen vrienden die niet weten hoe ze bitcoins moeten kopen. Een van hen is Mark Nuvelstijn, student bedrijfskunde en fiscaal recht in Groningen. Hij zat met Jelle de Boer op de middelbare school in Leeuwarden.

Nuvelstijn vindt het leuk wat met geld te spelen en heeft een deel van zijn studiefinanciering en bijverdiensten in aandelen en aandelentrackers zitten. Hij vertelt er in het najaar van 2022 over in de podcast Leaders in Finance. „Ik weet dat DUO [Dienst Uitvoering Onderwijs] dat misschien liever niet wil, maar ik deed dat wel.”

Bij de Groninger studentenvereniging Albertus Magnus hebben ze het ook geregeld over investeren. „Je bent 19, hebt eens duizend euro over en wilt kijken hoe het werkt”, omschrijft een jaarclubgenoot die anoniem wil blijven het. Want: „Wie vindt geld verdienen zonder te werken nou niet interessant?”

Vanaf het tweede studiejaar groeit zijn ambitie, vertelt Nuvelstijn in dezelfde podcast. „Ik denk dat ik voor mezelf een drive heb gekregen omdat ik dacht: je leeft eigenlijk relatief kort, daar moet je zoveel mogelijk uit willen halen.” Het jaar daarvoor was zijn moeder overleden na een langdurige ziekte. Ze liet ook twee dochters en man John achter, die net als zij bij ING werkte.

Nuvelstijn komt na zijn studie in dienst bij Loyens en Loeff op de Zuidas in Amsterdam, een groot advocatenkantoor, gespecialiseerd in belastingadvies aan multinationals. Datzelfde jaar, 2017, vertwintigvoudigt de bitcoin in waarde, en er worden voortdurend nieuwe cryptomunten gelanceerd. Baardse en De Boer beginnen dan officieel met hun cryptomarktplaats.

In maart 2018 stellen ze hun bedrijf Bitvavo voor op de maandelijkse vergadering van de branchevereniging voor bitcoinbedrijven in Nederland, VBNL. Die is opgericht om informatie uit te wisselen over fraudeurs. Kandidaat-leden krijgen daar wat vragen, vertelt Patrick van der Meijde, die namens zijn bedrijf BitKassa de vergadering bijwoonde. Die vragen gaan over het dienstenaanbod en hoe je ‘coins’ beveiligt. „Ik kom zelf uit de technische hoek en merkte dat ze heel goed wisten waar ze het over hadden.”

De financiële en juridische kant blijkt voor de jonge ondernemers weerbarstiger. Zo krijgen cryptobedrijven moeilijk een bankrekening. De twee ict’ers proberen daarom Nuvelstijn over te halen zijn baan aan de Zuidas op te zeggen, die hij pas een half jaar heeft. De bankierszoon aarzelt niet lang. Het gebrek aan regels voor cryptohandel en de huiver in de traditionele financiële wereld tegenover virtueel geld dagen hem uit. Over crypto’s moet hij wel flink bijlezen. „Hij zat voortdurend met zijn neus in boeken over blockchain”, herinnert de anonieme jaarclubgenoot zich.

Vanaf mei 2018, als Nuvelstijn instapt in Bitvavo en mede-eigenaar wordt, is de werkverdeling duidelijk. Baardse en De Boer doen de virtuele wereld, Nuvelstijn de traditionele van accountants en toezichthouders, en de marketing. Hij zet de holding Bitvavo Group op en zoekt een bank. Dat wordt de jonge online Bunq Bank. Deze „Bank of The Free” doet als een van de weinige zaken met crypto-ondernemingen.

De in waarde gestegen bitcoins van de drie vormen voldoende startkapitaal om een kantoor te huren en mensen aan te nemen. Over de motieven om te gaan ondernemen is Nuvelstijn eerlijk in interviews. Dat was „niet uit idealisme”.

Bitvavo verkast binnen Amsterdam van de bovenwoning van Baardse naar de prestigieuzer Herengracht. Intussen laten Baardse en De Boer zich steeds minder zien binnen de cryptogemeenschap. Ze mijden publiciteit en zorgen dat ze online slecht vindbaar zijn. Nuvelstijn wordt het gezicht van het bedrijf. Hij staat meestal alleen op de foto, in overhemd en spijkerbroek.

Mondiale concurrentie

Baardse, De Boer en Nuvelstijn willen op de Nederlandse markt concurreren met de razendsnel groeiende buitenlandse cryptobeurzen, waarvan Bitvavo als tussenhandelaar, broker, eerst nog afhankelijk is. Begin 2019 wordt hun bedrijf zelf beurs. Daardoor kunnen de transactiekosten fors omlaag.

Het handelsvolume schiet vanaf dat moment omhoog. Het begint met een paar ton aan cryptotransacties per dag, en in 2020 gaat het al dagelijks om tientallen miljoenen dollars. Zo’n dag is ook werkelijk 24 uur, omdat cryptomarkten nooit sluiten. In 2021 en 2022 wikkelt het cryptobedrijf op sommige dagen voor meer dan 300 miljoen dollar aan transacties af.

De strijd om marktaandeel wordt op sociale media uitgevochten. Bitvavo investeert flink in naamsbekendheid. Het benadert cryptowebsites, podcasts en ‘finfluencers’ – influencers die hun publiek uitleggen hoe ze zelf rijk zijn geworden en financieel advies geven – om een ‘affiliate-link’ te plaatsen. Hoe dat werkt: een YouTuber zet onder zijn video een link naar Bitvavo. Als iemand daarop klikt en klant wordt, krijgt de eigenaar van dat kanaal vanaf dat moment 15 procent van de transactiekosten die deze klant Bitvavo betaalt.

Een bekende affiliate-partner van Bitvavo is YouTuber Kwebbelkop, alias van Jordi van den Bussche. Diens grootste kanaal op videosite YouTube heeft 14,9 miljoen abonnees. Hij filmt zichzelf en zijn scherm terwijl hij gamet. In een recent filmpje uit een betaalde reeks „powered by Bitvavo” stept hij door de gladde gangen van het Bitvavo-kantoor en speelt er minigolf. Hij roemt de voorlichting door het bedrijf en laat daarna zijn penthouse met pooltafel zien. „Allemaal gekocht van met crypto verdiend geld”, zegt hij. „Het heeft echt waarde en je kunt er coole dingen mee kopen.”

Het is een gemakkelijke, maar ook omstreden manier van geld verdienen. Aanbrengers van klanten hebben er financieel belang bij en zijn daardoor niet onafhankelijk. „Finfluencers en affiliates worden veelvuldig ingezet in de cryptowereld”, vertelt jurist Hester Spaans, gespecialiseerd in ict-recht en reclame. Gangbare regels om beleggers te beschermen, zoals een provisieverbod, zouden volgens Spaans logischerwijs ook voor crypto-finfluencers moeten gelden, maar die vallen niet onder financieel toezicht.

Autoriteiten worstelen met de ongereguleerde sector. Veel jongeren kopen cryptomunten en aan de handelsvolumes op de beurzen is te zien dat wild wordt gespeculeerd. Het risico dat munten sterk in waarde dalen of cryptobedrijven omvallen is aanzienlijk. Consumentenbescherming is er niet. Bitvavo zegt tegoeden van klanten te bewaren in een aparte stichting. Mocht het bedrijf omvallen, dan zouden klanten die niet kwijt zijn.

De Nederlandsche Bank, toezichthouder op de reguliere bankwereld, eist sinds mei 2020 dat cryptobedrijven zich registreren en voldoen aan regels tegen witwassen. De Nederlandse cryptobedrijven procederen tegen de hoge kosten en eisen die strenger zijn dan in de meeste andere landen. Ze krijgen deels gelijk van de rechter.

De registratieplicht schudt de Nederlandse markt flink op. Kleinere bedrijven staken hun activiteiten. Grote spelers, zoals marktleider Binance en Coinbase, negeren de procedure aanvankelijk en blijven hun diensten zonder registratie aanbieden.

Bitvavo kiest nadrukkelijk voor Nederland en voldoen aan de lokale regels. Het rondt de registratieprocedure als een van de eerste af. Voor een onbekend bedrag neemt het de klantenbestanden over van twee handelsplatformen die vanwege de registratie-eis stoppen, BitZeb en Bitqist uit Rotterdam.

Klanten-ID’s controleren

Nuvelstijn verruilt in juni 2020 het drukke studentenhuis op de Amsterdamse Wallen, waarin hij met vijf anderen woont, voor een rustige flat in Amsterdam Zuid. Hij trekt in bij een jongen van zijn studentenvereniging. Om de tijd te doden tijdens de coronalockdowns spelen ze af en toe het bordspel Catan, of een voetbalgame op de computer.

Nuvelstijn werkt veel. In de eerste maanden na zijn verhuizing controleert hij in de weekenden zelf identiteitsbewijzen van nieuwe klanten, vertelt zijn huisgenoot, die anoniem wil blijven. „Mark, je bent de fucking directeur, zeiden we dan.”

Bitvavo maakt dat eerste coronajaar 14,7 miljoen euro winst.

In oktober 2021 koopt Nuvelstijn voor het eerst onroerend goed, voor 2,15 miljoen, zonder hypotheek. Het gaat om twee bovenwoningen in Amsterdam Zuid die hij voorjaar 2022 betrekt met zijn vriendin.

Niet lang daarna, in juni, staat hij met De Boer en Baardse in de Quote-lijst van honderd jonge miljonairs. Quote schat hun vermogen op 150 miljoen euro – per persoon. Dat is deels gebaseerd op het dividend van 110 miljoen over 2021, een jaar waarin de omzet van Bitvavo met 1.576 procent stijgt.

Nuvelstijn houdt scherp in de gaten wat Amerikaanse cryptobeurzen zoals Kraken en Coinbase doen en kopieert succesformules. Tijdens de lockdowns onderhandelt hij met een grote Amerikaanse durfinvesteerder, de Digital Currency Group (DCG), over de mogelijkheden cryptogeld tegen rente uit te lenen.

Bitvavo gaat via een dochterbedrijf van DCG meedoen op de markt voor staking. In de cryptowereld wordt de term ‘staken’ [spreek uit: steken, afgeleid van stake: belang, aandeel] nogal losjes gebruikt. Er kan een relatief veilige activiteit mee worden bedoeld, maar ook het risicovollere uitlenen van cryptogeld, tegen hoge rentes. Bitvavo doelt met de term op beide.

Zijn klanten kunnen vanaf dat moment hun munten uitlenen en krijgen via de Bitvavo-app op hun telefoon een wekelijkse pop-up met rewards. Die kunnen oplopen tot 10 procent per jaar. Om door te krijgen dat hun crypto’s dan niet meer bij Bitvavo op de rekening staan, maar via een ander bedrijf zijn uitgeleend, moeten klanten de kleine lettertjes heel goed lezen. De naam van dat andere bedrijf staat er niet bij.

Bitvavo wil niet toelichten hoeveel het verdient aan staking, maar de dienst is populair. Eind 2022 blijkt voor 280 miljoen euro aan tegoeden van zijn klanten bij DCG-dochterbedrijf Genesis te staan. Dat is ongeveer een zesde van het geld dat Bitvavo beheert.

En dan gaat Genesis begin 2023 failliet, nadat het in november 2022 alle tegoeden al heeft bevroren.

Brave bankier

Bij Bitvavo lijken het in 2022 nog toptijden. De groei is wat afgevlakt, blijkt uit voorlopige cijfers. Maar terwijl de sector een rampjaar beleeft, draait het bedrijf betrekkelijk soepel door. Dat draagt bij aan het imago van brave bankier tussen de cryptocowboys.

De gevestigde orde heeft de reserves intussen laten varen. Banken en betaaldienstverleners komen nu uit zichzelf naar Bitvavo toe, vertelt Nuvelstijn in een podcast. Begin 2022 wordt het een van de zes hoofdsponsoren van de Nederlandse voetbalbond KNVB. En het bedrijf werkt aan expansie, door – vooruitlopend op nieuwe Europese regels – in de hele EU registratieprocedures te doorlopen en betaalmogelijkheden uit te breiden.

Bitvavo telt dan zo’n 200 werknemers. „We are hiring!”, staat voortdurend op carrièresite LinkedIn. De advertenties tonen een uitgebreide kantine met pooltafel, vrijdagmiddagborrels voor de ‘vavo’s’ en ‘hackatons’, waarbij wordt geprobeerd binnen een bepaalde tijd samen een technisch dilemma op te lossen. De voertaal op het kantoor aan de Keizersgracht, dat jaar betrokken, is Engels.

Op 24 november plaatst Bitvavo een blog waarin het meldt niet te zijn blootgesteld aan het FTX-debacle. Maar op 15 december onthult de Amerikaanse website Protos dat 280 miljoen euro van Bitvavo-klanten vastzit in Genesis.

Vanaf dat moment is alles bij Bitvavo erop gericht te voorkomen dat de klanten in paniek raken – en dat ze massaal hun tegoeden opnemen. De les van 2022 is dat de neergang van een cryptobedrijf in nog hoger tempo kan gaan dan zijn duizelingwekkend snelle groei, als het vertrouwen eenmaal weg is.

De drie aandeelhouders storten 125 miljoen euro aan ontvangen dividend terug in het bedrijf. Ze nemen de risico’s over van klanten die aan staking hebben gedaan, zodat die bij hun tegoeden kunnen alsof er niets aan de hand is.

Nuvelstijn, tot die tijd goed bereikbaar voor journalisten, laat vanaf midden december alle communicatie via persvoorlichters lopen, uitsluitend per mail. Updates over de onderhandelingen met DCG komen op het blog. Daar is de toon steeds geruststellend – „het grootste deel van het geld krijgen we terug, de rest passen we zelf bij” – en pinnig over „speculerende traditionele media”.

Nu zijn niet alleen de Nederlandse klanten en regels bepalend voor het lot van het bedrijf, maar ook Amerikaanse wetten en de grillige cryptomarkten. Bitvavo en zijn jonge leiding liggen onder een vergrootglas.

Verschillende podcastmakers en YouTubers worstelen daar merkbaar mee. „Bepaalde influencers die altijd voor Bitvavo aan het rennen waren, laten nu niets horen”, zeggen Jaro Knoppert en Koen Stan, die wekelijks een ondernemer interviewen voor hun ‘Lotgenoten-podcast’. Op 29 december wijken ze af van het format en praten over hun voormalige sponsor Bitvavo. De cryptomarkt is voor sommigen een „lijpe katapult voor wealth groeien” geweest, zeggen ze, maar nu vinden ze het tijd verantwoordelijkheid te nemen. Ze verwijderen de ‘affiliate-link’.

Massale opname van tegoeden blijft volgens Bitvavo uit, en op een enkeling na laten de affiliates de Bitvavo-link staan. Intussen wordt rondom Genesis hoog spel gespeeld. Bitvavo wijst een aanbod om 70 procent terug te krijgen af en volhardt in de eis van 100 procent.

Op 19 januari vraagt Genesis bij de rechtbank in New York faillissement aan. Het gaat om een verkorte procedure met een schuldsanering. Op 7 februari brengen de partijen in de faillissementszaak een principe-akkoord over de schuldsanering naar buiten. Bitvavo krijgt volgens de beperkte informatie een equivalent van ten minste 80 procent van de uitstaande 280 miljoen euro terug, wat volgens het bedrijf kan oplopen tot 100 procent. Terugbetaling is in aandelen DCG, cryptovaluta en traditioneel geld, in termijnen en in een nog onbekende verhouding. De verliezen lijken daarmee te overzien. Wel heeft het Nederlandse bedrijf ongewild een belang op de turbulente Amerikaanse cryptomarkt gekregen.

De krimp van de cryptomarkt in 2022 en de neergang van betrokken bedrijven hebben ertoe geleid dat met name Amerikaanse autoriteiten fermer optreden. Bitvavo, dat zich op de Europese markt richt, biedt het mogelijkheden zich te profileren als relatief betrouwbare partij.

Het gesprek met Nuvelstijn gaat begin december over de toegenomen druk op cryptobedrijven om hun boekhouding onafhankelijk te laten controleren. De meeste doen dat niet. Ze zijn gevestigd in landen waar weinig vragen worden gesteld en hebben geen leningen, zodat banken evenmin zicht hebben op hun boekhouding.

Bitvavo komt begin 2023 met een accountantsverklaring, belooft Nuvelstijn. Weliswaar is een Nederlands bedrijf van die omvang dat verplicht, maar „wenselijk” vindt hij het ook. „Het kan zelfs een unique selling point zijn, waarmee je je bedrijf nog beter kunt positioneren.”